Game over

Om te begrijpen waarom financiële markten zo volatiel zijn, is een stukje speltheorie wel handig. Het is aardig om te zien hoe een analogie met een eenvoudig spelletje veel kan verhelderen. Stel je speelt het volgende spel. Twee spelers hebben elk een rode kaart en een zwarte kaart. Elke speler krijgt twee punten als je allebei rood speelt. Speel je zwart als de tegenstander rood speelt dan krijg je drie punten terwijl je tegenstander nul punten krijgt. Speel je allebei zwart dan krijg je allebei één punt. Zwart is dus een agressievere tactiek dan rood. Bij rood hoop je dat je afspraken kan maken met je tegenstander.

Afhankelijk van de situatie kun je verschillende tactieken gebruiken. Als je het spel één keer speelt dan speel je zwart. Dat is als volgt te beredeneren. Je tegenstander kan zwart of rood spelen. Stel hij heeft rood gespeeld, dan is zwart de beste tactiek want dat geeft drie punten en rood maar twee. Stel je tegenstander speelt zwart. Ook dan is je beste tactiek zwart want dat geeft één punt en rood nul. Dus onafhankelijk van de tactiek van je tegenstander is zwart de beste optie.

Stel dat het spel steeds herhaald wordt. Dan zou je kunnen overwegen om een afspraak te maken met je tegenstander. Zodra hij zijn afspraak verbreekt dan ga je weer voor zwart. Dit is een kwetsbare en onzekere afspraak, maar het is in principe mogelijk.

Het interessante is het geval waarbij er maar een beperkt aantal ronden wordt gespeeld. Stel dat je tien ronden speelt. Je kan afspreken dat je allebei tien keer rood speelt. Het probleem zit hem in de laatste ronde. Dat is eigenlijk de situatie waarbij je het spel maar één keer speelt. Dan moet je dus zwart spelen en je weet dat je tegenstander dit ook weet. Wat overblijft, zijn de overige negen ronden. Daarin kun je weer vrij kiezen. Maar nu is de negende ronde de laatste ronde en nu moet je in de negende ronde dus zwart spelen en je weet dat je tegenstander dat ook doet. En zo schuif je steeds een ronde op. De tactiek is dus om vanaf het begin zwart te spelen.

In de praktijk zie je een mengvorm. Daarbij begint het spel als een oneindig durend spel. Maar op een gegeven moment wordt duidelijk dat er nog maar een beperkt aantal beurten te spelen is.

Laten we het spelletje eens toepassen op financiële markten. Met rood spelen kun je lekker winst maken, maar je moet wel de eerste zijn die zwart speelt.

Als er nieuwe informatie bekend wordt dan vertaalt zich dat nu direct in prijsveranderingen. Griekenland had geen betalingsproblemen op de staatsschuld. Deze problemen zouden beginnen op 19 mei als er een deel moet worden geherfinancierd. Dus op 18 mei moet je jouw obligaties kwijt. Maar anderen weten dit ook en die zullen dus op 17 mei verkopen. Enzovoort totdat je ziet dat de informatie over de toekomst leidt tot een prijswijziging op een eerder moment.

Een andere toepassing is het bespelen van de bubbel. De bubbel oppompen is alsof je rood speelt. Als iedereen meedoet, word je slapend rijk. De eerste die uitstapt, loopt binnen. De rest heeft het nakijken. Het is dus zeker niet irrationeel om te gokken op een bubbel. Je moet alleen op tijd uitstappen. Het vervelende van het spelletje is wel dat er maar een zeer beperkt aantal winnaars is.

Als de euro destabiliseert kan het ineens snel gaan. Iedereen wil er als eerste uit. En de spelers van het spel weten dat de rest er ook uit wil. Doordat iedereen van zijn euro’s af wil, wordt de ellende versterkt. Degene die als eerste in goud stapt, wint. Ben je te laat dan is de goudprijs al geëxplodeerd. Maar moet je nu al in goud stappen? Je kunt de gok nemen dat het ruime monetaire beleid de beurzen eerst nog een flinke slinger omhoog zal geven. Doordat er veel liquiditeit in de markt wordt gepompt door de centrale banken, stijgen de prijzen van aandelen. Zelfs als je gelooft dat het allemaal verkeerd afloopt, is het aardig om hier nog even van mee te genieten.

Het is een aardig principe waarmee je kunt verklaren waardoor een kwetsbare situatie heel snel om kan slaan in blinde paniek. Er zijn heel veel situaties waarbij het loont om zolang mogelijk mee te liften, maar waarbij je wel als eerste weg moet zijn.

Marcel Meijer, www.devrijeeconomie.nl